Vroeger was de geschiedenis beter

Onze ouders groeiden op in de schaduw van de Koude Oorlog. Sinds de jaren 60 liggen er kernwapens in Kleine Brogel, het moet een van de slechtst bewaarde publieke geheimen zijn geweest in de Belgische geschiedenis. In 1983 kwamen er zo'n 400.000 mensen op straat om daartegen te protesteren, ongezien. Niet lang daarna was er een nucleaire wolk onderweg vanuit Tsjernobyl, in België werd gevraagd om groenten een extra wasbeurt te geven, aan boeren om hun dieren op stal te houden. Onze ouders leerden met computers werken die een opslagcapaciteit hadden tot wel vijf hele megabytes.

Hun ouders, onze grootouders, zij leven soms niet meer, en soms zijn zij niet meer wie ze waren. Zij maakten een wereldoorlog mee en sindsdien konden zij het verspillen van voedsel maar moeilijk verdragen. Studentenprotesten en de hippiebeweging beproefden hun wereldbeeld. Namen als Jean Monnet, Robert Schuman en Altiero Spinelli beloofden een nieuw tijdperk van Europese samenwerking en integratie, van 'nooit meer oorlog in Europa' en nu voor het echt. Als mijn grootvader vroeger vertelde over zijn ervaringen in de Tweede Wereldoorlog bedacht ik mezelf als die jongeman, die jongen in de verhalen die met de fiets naar Zuid-Frankrijk moest vluchten, die jongen in mijn fantasie. Eerder voelde ik toen het jongensachtige avontuur dan de gruwel die om zich heen greep op het continent.

Ik sta voor de antieke muren van Byzantium, dan al herdoopt tot Constantinopel. De stad rondom vervaagt en verdwijnt en ik zie de Ottomaanse veroveraar Mehmet II verschijnen aan de horizon met in zijn kielzog janitsaren en speciaal voor dit beleg gesmede monsterlijke kanonnen. We schrijven het jaar 1453 en hij zal de stad veroveren, en de stad zal dan Istanboel heten. Ik zie de onneembaar geachte muren terug verrijzen, meer dan twee eeuwen voordien, en een leger van kruisvaarders dat op weg is naar Jeruzalem verzandt in chaos en plundert de stad en sticht een nieuw Latijns rijk dat het Byzantijnse moet vervangen, het zal enkele decennia blijven bestaan vooraleer het terug vervangen wordt door zijn voorganger. 

Het is een intense historische sensatie en ik blijf wel een uur onbeweeglijk op mijn uitkijkpost staan terwijl de stad voor me groeit en krimpt, veroverd wordt en verlaten raakt, wijl inwoners doorheen de geschiedenis hun eigen kleine gelukken en gruwels beleven. Ik denk aan iemand die zei dat 'het nu is dat je het moet doen', doelend op lange reizen en Grote Belevenissen. De uitspraak, de herinnering eraan, maakt me weemoedig. Niet voor mezelf, maar voor levens die enkel doelmatig en vooruit kunnen bewegen, die afspraken hebben met de tijd en enkel de korte tijd tussen en voor die afspraken kunnen invullen met het vrije leven, het vrije spelen.

De geschiedenis van anderen voelt altijd grootser aan, meer alsof ze bedoeld is voor boeken en historici dan de kronieken die je zelf leeft. Vroeger was de geschiedenis beter, ze verhaalt over lijden en onrecht, maar in essentie gaat het over de toekomst, die soms ook al geschiedenis is geworden. Als de geschiedenis vroeger beter was, dan was de toekomst dat al zeker.

Ik sta voor de antieke muren van Byzantium en het is het jaar 2023. Het is lente geworden, en af en toe beseft de zon dat ook. In Europa schieten ze elkaar weer overhoop en bombarderen ze iemands thuis met de grond gelijk. De zon weet het niet, wil het helemaal niet weten. Binnenkort wordt de toekomst weer beter, is de hoop. Binnenkort zal ik aan je denken en dan zullen we onze afspraak met de tijd al lang gemist hebben, maar het geeft niet want we hebben geen haast en de zon zal ook dan nog schijnen.