Een interessant jaar, je wenst het niemand toe

Over de plas maken twee oude knarren zich op voor een duel waar niemand (behalve enkele gekken van het alt slagje) echt enthousiast van wordt. Op een zucht van de rust van de eeuwige jachtvelden stellen zij de Amerikanen, en daarmede de onwillende wereld, voor een keuze tussen een opgeblazen bullebak die je enkel maar een zeer hardnekkige neuralgie kan toewensen en een niet veel meer bejaarde grijsaard die zoon en boodschap maar niet verkocht krijgt, al zou dat tweede eigenlijk niet zo'n groot probleem mogen zijn. Er is uiteraard maar één keuze in dit vraagstuk dat er geen is. Laat ons de hoop koesteren dat onze vrijheidsminnende overburen dat ook zo zien in november.

Let's party

Aan deze kant van de Atlantische Oceaan wordt het minstens even spannend. De Vlaamse leeuwen, zwart- en roodgeklauwd in een almaar minder te ontwarren kluwen, buitelen brullend om en over elkaar heen. Het Vlaams Belang is, ondanks de jarenlange campagne van Tom Van Grieken om zijns salonfähigkeit te bevorderen, nog even abject als steeds, nog even laag-bij-de-gronds en xenofoob als toen ze nog als 'het Blok' opkwamen. Velen laten zich niettemin jammerlijk vangen door holle slogans en beloftes die met simpele cijfers en feiten te weerleggen zijn. Die laatsten zijn dan ook fake news en als je maar lang genoeg je oren toestopt hoef je helemaal niets meer te horen dat niet in je enge sleufje wereldbeeld past. Chinese invloed, vriendjes met Poetin en Assad, verstrengelingen met extreme, identitaire bewegingen doorheen Europa, idiotieën als de omvolkingstheorie waarvan men - bewaar ons Here - tegenwoordig meent dat ze een serieuze discussie verdienen, het Belang heeft het allemaal. Het Vlaams Belang wil, net zoals verschillende andere nationalistische en identitaire partijen en stromingen doorheen heel Europa, de democratie afbreken, in naam van de democratie. Filip Dewinter geeft trouwens nog altijd ranzige interviews.

De tegenovergestelde zijde van het politieke spectrum (al is dat op sommige debatfiches amper te merken) maakt een evenmin erg verkwikkelijke indruk. Hoewel moreel altijd verkiesbaar boven hun uiterste/extreme (schrap wat niet past) polaire opponenten mogen we hopen dat ook de dieprode glans van populistisch links niet al te ver oprukt. Roepen, dat kunnen ze, verontwaardiging voelt voor hen even natuurlijk als ademen. De schuld ligt deze keer niet bij de vreemdeling, maar bij de graaiende elite en alles wat ook maar naar een niet drie keer omgedraaide euro geurt. Je moet hen één iets nageven, ze zijn behoorlijk consequent in hun houding ten aanzien van hun salaris, parlementairen leveren een deel van hun wedde in en gemeenteraadsleden voor PVDA dragen zitpenningen af. Je kan je meteen ook de vraag stellen of dat de maatschappij of de partij dient. Met Raoul Hedebouw hebben ze een goedgemutste en behoorlijk populaire kopman kunnen strikken, tweetalig en aan beide kanten van de taalgrens ook nog eens bekend en gemind, komt dat tegen. Hun argumenten zijn evenwel amper aan te horen, want meestal zijn er geen, de rekeningen die ze zo graag willen presenteren kloppen vaak niet, en missen ten minste elk spoor van context en nuance. Geen staat kan betalen wat zij beloven en zelf hebben ze de berekening nooit durven maken. En wordt het nu niet echt eens tijd om af te rekenen met het sluimerende, kwalijke verleden en ondubbelzinnig afstand te doen van om onverklaarbare redenen nog steeds vergoelijkte communistische massamoordenaars?

Toch maar een ruk naar rechts dan? Of was het flinks? Onder Conner Rousseau peilde Vooruit weer eens respectabel, daarvoor hoefden ze enkel maar al hun principes overboord te zetten, hadden ze het maar vroeger geweten! Toen King Connah na een avondje doorzakken toch even te expliciet liet blijken waar zijn diepste gedachtekrochten van doordrongen waren (al was dat toch al eeuwig duidelijk voor iedereen die het wilde zien, voor iedereen die al eens een geschrift van zijn hand had gelezen) konden zelfs zijn vurigste apologeten niet meer voorkomen dat hij de laan uit werd gebonjourd. Of toch zelf besefte dat hij het wat te gortig had gemaakt. Ondertussen maakte hij alweer een bescheiden comeback als lijstduwer. Onbegrijpelijk. Het spook van Conner Rousseau (je wordt dan begiftigd met zo'n achternaam), waart door de holle gangen van het partijbureau waar Melissa Depraetere nog iets van de inboedel probeert te redden. Echter heeft zij geen verhaal meer, dat werd door haar voorganger vakkundig de vuilnisbak in gekieperd. Frank Vandenbroucke maakte een degelijke beurt en hield het hoofd meestal koel in een tijd waarin dat - laat ons dat niet licht vergeten - niet vanzelfsprekend was. Hij werd niet verkozen, maar ook daar moeten we duidelijk in zijn: dat is geen ondemocratisch symptoom van een frauduleuze overheid, wel een perfect legitieme keuze van een legaal verkozen parlement, enkel zou dat veel beter zijn best moeten doen om zo'n keuzes te verantwoorden, uit te leggen en te verdedigen.

Klassiek tegenover de socialisten spartelt de Open Vld, in sommige peilingen nog net niet binnen het zicht van de kiesdrempel. Dat is jammer voor een partij die al bij al een poging gedaan heeft om het land door enkele opeenvolgende crisissen te loodsen en daarin niet eens zo slecht in is geslaagd. Het rapport blijft zwak, toegegeven, maar lange tijd waren de Vlaamse liberalen een van de constructievere elementen in de bonte Vivaldi-coalitie. Dat kon je van hun Waalse collega's niet zeggen. Georges-Louis Bouchez is waarschijnlijk een van de meest schadelijke politici die de voorbije regeerperiode gekenmerkt hebben. Een luis in de pels is een vriendelijke term voor de afbreuk die hij heeft veroorzaakt. Niettemin, Alexander De Croo had de grootste moeite om zijn regering bijeen te houden en bereikte ondanks verdienstelijke pogingen vooral heel veel niet. Waar de Vlaamse regering in deze legislatuur vooral problemen op de korte termijn en voor bepaalde duidelijk omlijnde groepen creëerde, werd er federaal veel te weinig beslist en werden de problemen daardoor op de lange baan geschoven, maar ook die rekening moet ooit betaald. Dit alles zorgt voor rare kronkels, De Croo schiet in campagnemodus en vindt het nodig om even 'op pauze te drukken' wat betreft klimaat, hoe haal je het in je hoofd. Dan was er nog de beschamende stoelendans en de kliekenoorlog die eigen is aan de liberalen, iets met plassen tegen een combi, Sihame El Kaouakibi, en nog meer van zulks ongein. Lydia Peeters bracht met haar hervorming van het openbaar vervoer, dat ook in Vlaanderen al jaren op apegapen ligt, verre van een positief verhaal. Wel was er geld voor een premie van 5000 euro op elektrische wagens die tot 40.000 euro (inclusief btw) mochten kosten. Wie zich afvraagt hoe de boterham zonder choco van morgen te betalen juicht zich een hernia bij het nieuws dat die nieuwe wagen er dan toch wel van af kan! Wie weet kan Tom Ongena een beetje rust brengen, al is een van de eerste voorstellen uit zijn koker om het aantal opvangplaatsen voor asielzoekers drastisch te beperken, alsof er nu al niet dagelijks mensonterende taferelen te zien zijn. Een schande is het, voor een land dat van zichzelf nog steeds vermoedt dat het verlicht de 18de eeuw is doorgekomen. Dat is trouwens ook de eeuw waarin de ontwerpen van onze gevangenissen werden getekend. Van Quickenbornes beleid begon vanuit een verstandige optiek, eindigde dramatisch en ooit zullen de stakingen wel eens ophouden zodat de schade binnen kan worden opgemeten.

Een dwangmatige profileringsdrang en een zwak verhaal maken van Sammy Mahdi zowat de antipode van zijn grote politieke held Jean-Luc Dehaene. Hij ondergraaft het vertrouwen in justitie en onze rechtsstaat met opportunistische stemmingsmakerij (denk aan Reuzegom en de onder de naam Acid bekend staande, Koeterwaals brabbelende youtuber), noemt Alkibiades als beste boek voor 2023, maar heeft het ofwel niet gelezen ofwel niet begrepen want doet en propageert net datgene waartegen Pfeijffer waarschuwt, en vond het net zoals een hele schare politici (weze onder andere Conner Rousseau als zingend konijn, Bart De Wever als murmelende panda) die hem vooraf gingen nodig om als dragqueen de grenzen van het politieke fatsoen op te zoeken. Zo'n stunts gaan nooit om betrokkenheid bij een bepaalde kwestie (zegge Mahdi), een leuke invulling van vrije tijd (zegge Rousseau) of zomaar om te lachen (zegge BDW), platte berekening is het dan weer wel. CD&V had een verdienstelijke minister in Vincent Van Peteghem, jammer genoeg werd de broodnodige fiscale hervorming die door hem was voorbereid hem niet gegund. De christendemocraten vonden wel de tijd om zelf ook enkele dossiers te blokkeren, zoals op Vlaams niveau het stikstofdossier. Zij hebben de voorbije jaren, decennia, zelf het probleem voor een goed deel mee veroorzaakt en willen nu vooral geen deel van de oplossing zijn, die des te pijnlijker gemaakt is door het eigen beleid. Aan hun (ook hier kijk ik al snel naar jou, Sammy) kwalijke en af en toe zelfs platvloerse rol in ethische debatten zoals dat over de abortuswetgeving of de euthanasiewetgeving wil ik niet eens verdere woorden vuil maken. Nicole de Moor liet ontelbare mensen op straat slapen, in een land als België, als christendemocrate. België werd er duizenden malen voor veroordeeld en laat het duidelijk zijn, dit was niet nodig, maar een politieke keuze.

Het hadden de jaren van klimaatbewust(er) beleid kunnen, moeten worden. De volgende jaren moeten dat nog steeds. Al te lang hielden en vaak nog houden de groenen vast aan een dogmatische, blinde en irrationele starheid in verschillende dossiers. Of het nu gaat over ggo's, die niet enkel levensnoodzakelijk zijn voor boeren in het globale zuiden maar ook ontelbare kinderen in Azië en Afrika of kernenergie, dat een onmisbare rol zal moeten spelen in de overgang naar een klimaatneutrale of zelfs klimaatpositieve energievoorziening, sommige standpunten die Groen inneemt zijn nadelig voor een verstandig klimaatbeleid. Tinne Van der Straeten kreeg, toegegeven, een lastig dossier op een moeilijk moment. Jammerlijk blunderde ze van de ene verspreking in de andere onhoudbare belofte. Je verwacht beter van een partij die volledig rond het betreffende thema is gebouwd. We hebben zo'n partij nodig, we hebben een groene stem nodig met invloed en autoriteit, want het gaat nog steeds te traag. Elke partij heeft vandaag wel iets te zeggen over klimaatbeleid, maar vaak zonder bekommernis om de mensen die zich net en ver buiten de almachtige middenklasse spartelen, of om de historische verantwoordelijkheid die we dragen in Europa. Groen is een van de weinige partijen met een potentieel echt en sprekend verhaal maar ze zijn er de laatste jaren amper in geslaagd om dat overtuigend te vertellen. Op ethisch vlak en als het gaat over politieke vernieuwing zouden zij ook een positieve bijdrage kunnen maken. Petra De Sutter viel in dat opzicht in goede zin op, haar portefeuille was evenwel te licht om echt grote veranderingen te kunnen bewerkstelligen. Het co-voorzitterschap van Nadja Naji en Jeremie Vaneeckhout is een gemengd succes, waarbij de eerste de laatste maanden almaar meer lijkt te schitteren in haar onzichtbaarheid. 

Ook de Vlaamse Calimero kan op dit volksfeestje niet ontbreken. De N-VA van Bart De Wever draait al twee decennia mee in de ivoren (mea culpa, Bart) torens van de macht. Op het Vlaamse niveau leveren ze sinds 2014 de minister-president. Federaal is het belangrijkste wapenfeit het lichtzinnig laten vallen van de regering Michel I over het niet bindende VN-Marrakeshpact. In Vlaanderen kregen ze de begroting min of meer op orde, dat moet je hen nageven. Al haalden ze daarvoor wel een zeer vuige borstel door alles wat maar een beetje naar sociaal beleid ruikt. Samen met enkele bevoegde Vld-ministers losten ze het probleem van verschillende wachtlijsten (sociale woningen, kinderopvang, zorg) gemakkelijk op door allerlei voorwaarden en voorrangsregels in te voeren, waardoor in het algemeen mensen met minder kansen, minder middelen en minder tijd achteraan de wachtlijst terecht kwamen, of zelfs pardoes van de lijst gezwierd werden. Een toemaatje, N-VA zou nu zelfs graag het principe van de omgekeerde bewijslast willen invoeren voor fraude met sociale woningen, zo zijn we meteen verlost van het algemene rechtsprincipe, tevens artikel 11 van de universele verklaring van de rechten van de mens: 'onschuldig tot het tegendeel bewezen is'. Handig! Opnieuw, waar de federale regering blonk in passiviteit hield de Vlaamse regering onder impuls van onder andere de N-VA de vinger op de knip en de uitgaven onder controle. Desondanks kan je dit beleid moeilijk verdedigen tegenover zij die opnieuw uit de boot vallen, tegenover zij die altijd opnieuw uit de boot vallen. Zijn obsessie met een Vlaamse meerderheid binnen de federale regering (inclusief de benepen knevelarij dat hij anders wel 'gedwongen' zou zijn om met Vlaams Belang een Vlaamse regering op poten te zetten) heeft goed beschouwd niet veel meer om het lijf dan een stille scheet in een goedkope fles wodka. Goeie kans dat BDW de regeringsvorming opnieuw lang laat aanslepen ('ik wou het nochtans echt niet') en dat N-VA minstens lokaal en wie weet zelfs Vlaams met de donkerbruintjes in hetzelfde bed belandt ('maar ik wou het nochtans echt echt niet'), aangezien Bart zijn Vlaamsgezinde rivalen toch echt mee groot heeft gemaakt. Graag meer Zuhal, graag minder Theo in deze partij. Het lijkt de andere kant op te gaan, Jambon ziet bijkans geen verschil meer tussen N-VA en het VB, en op het wensenlijstje voor de Sint pronkt nog een juridisch onmogelijke en ethisch verachtelijke migratiestop.

Zoals telkens zijn er ook enkele (relatieve) nieuwkomers die het gevecht met de kiesdrempel zullen aangaan op verschillende beleidsniveaus. Op het Europese niveau vinden we het sociaal-liberale Volt, dat als voornaamste agendapunt een sterkere Europese samenwerking naar voor schuift. Geen onredelijk beginsel voor een partij in de wereld van vandaag en een interessant programma, wie weet kunnen zij verrassen en een onafhankelijke, positieve stem vormen in het Europese parlement. Dichter bij ons hoopt Els Ampe op een revival onder de onooglijke naam 'Voor U', met 12 standpunten en wie weet haalt ze wel evenveel stemmen. Er is ook Agora, die de senaat wil omvormen tot een burgerparlement waarin gelote burgers kunnen gaan zetelen, zij komen op in Brussel, Namen en Waals-Brabant. Bonne chance en een interessant idee, al zien zij wellicht enkel maar de schone kanten van David Van Reybroucks burgerpanels die, hoe goed bedoeld ook, inherente democratische mankementen vertonen. Na Nederland wil een boerenpartij met de naam BBB ook België veroveren. Net na de uitgebreide chaos en protesten van, voor, door, om landbouwers en vaak gegronde grieven (even vaak op een onevenredig belastende wijze geuit) hebben zij hier misschien een goed moment voor uitgekozen, misschien ook niet. Een interessante propositie komt vanuit het kamp van Blanco. Zij beloven voor elk veroverd zitje hun stem te onthouden tot blanco stemmen ook lege zetels in het parlement betekenen. Daar zit iets in. In Brussel is er dan nog het initiatief van Dyab Abou Jahjah met als enige punt de erkenning van de genocide in Gaza. Eerdere plannen van Torfs en Abou Jahjah zijn ondertussen wel van de baan, zo lijkt. Lokaal dan nog enkele curiositeiten: Jonathan Holslag komt met 'Durf' in Tienen en Dedecker junior probeert het met zijn 'Gezond Verstand' aan de kust. Wie weet trouwens wat er is gebeurd met de Piratenpartij?

Verschuivingen

In Europa is het Hongarije van Viktor Orbán (sinds 2010 onafgebroken aan de macht) al lang niet het enige land meer dat onder een bewind van een radicaal-rechtse, en in sommige gevallen extreem-rechtse regering langzamerhand een steeds meer uitgeholde rechtsstaat kent, waarbij minderheidsgroepen geviseerd worden, waarbij in naam van de democratie datzelfde staatsbestel tot een morsig, uitgewrongen vodje verwordt. In Italië gebeurt hetzelfde onder leiding van Giorgia Meloni, populairder dan ooit, terwijl ze op even slinkse wijze voor een groot deel van de bevolking onzichtbare maatregelen doorvoert, onzichtbaar behalve voor zij die gemarginaliseerd worden en terzijde de maatschappij geschoven worden. In Finland regeert Finns (vroeger de Ware Finnen) mee als volwaardig lid van de regering, in Zweden levert de radicaal-rechtse partij Zweden-Democraten gedoogsteun. Het fabeltje dat je populistische partijen maar even moet laten meebesturen, zodat ze daarna genadeloos afgestraft kunnen worden in de daaropvolgende verkiezingen is al lang onwaar bewezen. Het gebeurde nochtans wel in Oostenrijk, waar Jörg Haider met zijn FPO al jaren niet meer in een kabinet geraakt, ook in Estland is EESTI ondertussen terug in de oppositie beland. Te Denemarken, waar Conner Rousseau nogal veel flinkse inspiratie haalde, leverde de Deense Volkspartij ook gedoogsteun, maar die verloor het overwicht aan de huidige centrumlinkse coalitie. De Denen smaken het flinkse verhaal blijkbaar wel, in Vlaanderen helpt het nochtans geen snars bij het tegengaan van het extreem-rechtse succes, daarenboven verschraalt het het socialistische verhaal. We hadden de verkiezingsoverwinning van Wilders' PVV en grote winsten in verschillende peilingen voor het Vlaams Belang bij ons, het AfD in Duitsland en Rassemblement National in Frankrijk.

In andere landen krijgen radicaal-rechtse partijen klappen, denk maar aan Vox in Spanje (al besturen zij wel nog hier en daar lokaal mee), en in verschillende landen stond er zelfs geen enkele radicaal-rechtse partij op het verkiezingsbiljet, zoals in Noorwegen, Zwitserland, Ierland en Ijsland. PiS in Polen won nipt de verkiezingen, maar kon geen coalitie vormen en is daardoor aangewezen op een oppositiekuur. Hoe bestendig die zal zijn moet nog blijken. Daar gingen de vrije media eveneens op de schop en kregen verschillende minderheidsgroepen (migranten, vluchtelingen, lgbtqi+ personen) te maken met discriminerende wetgeving.

Ook op links verovert het populisme terrein, zij het in veel beperktere mate. Zonet nog in Slowakije, waar sinds enkele dagen de nieuwe president Peter Pellegrini bekend is geworden, die samen met bondgenoot Robert Fico niet vies is van een gezonde portie liefde voor Poetin en zijn eigen autoritaire vorm van nationalisme en neo-imperialisme. Ook hier spelen Europese zorgen over de gezondheid van de rechtsstaat en komen er op termijn wellicht inhoudingen van subsidies. Bij ons ziet ook een partij als PVDA-PTB zijn dividend vergroten, al lijken zij weinig geïnteresseerd in een regeringsdeelname.

Belangrijk op te merken is dat deze radicale partijen, hoezeer ze ook samenhangen in hun afkeer van de rechtsstaat, hun voorliefde voor sterke, autoritaire leiders en hun hang naar simpele oplossingen (die er geen zijn) voor complexe problemen, hoezeer ze op elkaar lijken en naar elkaar toetrekken, ze amper een front kunnen vormen. Ze slagen er niet in om over Europese problemen gezamenlijke standpunten te brengen, ze liggen constant in de clinch met elkaar en zijn zwak wanneer ze als groep naar buiten willen, moeten komen. Het zijn nationalistische partijen, naar binnen gekeerd en de blik versmald, op een moment dat de belangrijke problemen Europees en wereldwijd zijn, het zijn partijen met lokale oplossingen op een moment dat er globale oplossingen nodig zijn. Elk jaar dat zulke partijen aan de macht zijn is een verloren jaar, elk jaar dat het zulke leiders toegestaan wordt de rechtsstaat uit te hollen is een jaar vol slachtoffers en leed, en een volgende regering die daarna hopelijk uit de puinhopen nog iets kan redden, in het beste geval.

Het euroscepticisme viert hoogtij, onder andere onder invloed van een deel van deze radicale partijen. We hebben nochtans niet minder Europa nodig, wel meer, wel beter. Brexit heeft getoond wat de gevolgen kunnen zijn voor een land dat dit niet inziet, ik acht het niet onmogelijk dat Groot-Brittannië binnen dit en een decennium opnieuw lid wordt van de Europese Unie. Er staan nog andere lidstaten te wachten in de Balkan (Noord-Macedonië, Bosnië-Herzegovina, Albanië, Servië, Montenegro), Oekraïne en Moldavië, beide kandidaturen in een hogere versnelling na de Russische agressie, Georgië, even benauwd voor de Russische beer, en Turkije, al ziet het er niet naar uit dat er onder Erdogan ooit nog schot in die zaak komt. Meer lidstaten betekent nog meer stuurloosheid, toch zeker in het huidige systeem, dat hervormd moet worden. Unanimiteit moet worden losgelaten, landbouwsubsidies en de voorwaarden die daaraan gekoppeld zijn moeten herbekeken worden (Oekraïne zou in het huidige systeem een onbetaalbare slokop worden) en sommige stringente begrotingsregels doen vaak meer kwaad dan goed. Een gezond en waakzaam financieel beleid vanuit Europa is een goede zaak, een verstikkende sfeer waarin investeringen in klimaat en sociale voorzieningen, in de toekomst en de economie niet of bijna niet mogelijk zijn is dat niet. Paul de Grauwe heeft het in Vlaams en Belgisch verband over de fetisj van een begroting in balans, maar dat geldt evenzeer op Europees niveau.

Klein, kleiner, kleinst

We kunnen ervoor kiezen om nogmaals wat aan te morrelen middels een nieuwe halfhartige staatshervorming richting het door De Wever gedroomde confederale model, om dan - nogmaals - te eindigen met een nog meer verward kluwen van bevoegdheden federaal en regionaal, en - nogmaals - elfendertig klimaatministers aan te stellen die mekaar gezwind kunnen tegenspreken op congressen die de helft van hun langharige katten kunnen sturen als het weer tijd is om privévliegtuigjes te vergelijken in Davos. Het loopt niet allemaal gesmeerd hier, tussen Noord en Zuid, dat moeten we onder ogen zien. Er is een discrepantie in actieven (al worden de verschillen daar ook gemakkelijk overdreven en de oorzaken genegeerd), er is een discrepantie in het gestel van de begroting (laat ons daar niet het asociale beleid van de Vlaamse regering als voorbeeld nemen, kijk dan liever eens naar het Deense flexicurity-model), en er zijn zo nog voorbeelden (partijdotaties die schandelijk onaangetast blijven om er maar een te noemen). Vanuit Vlaanderen doen we er af en toe ook goed aan om onze geschiedenis te heugen, toen de situatie net even omgekeerd was. En laat ons vooral niet de fout maken van het simpele anti-Waalse verhaal van onze lokaal smaakje nationalisme blindelings voor waar aan te nemen. Enfin, als we zo nodig voor een confederaal model willen gaan, laat ons het dan niet door de enge, kleine bril van de Vlaams-nationalisten bekijken, maar vanuit een Europese blik. Een Europese confederatie naar Zwitsers model, waarin Vlaanderen en Wallonië als eigen regio kunnen bestaan, binnen een supranationaal model. Welke nationalistische beweging heeft nog een reden tot bestaan binnen zo'n structuur? Brussel kunnen we dan meteen loskoppelen als Europese hoofdstedelijke regio, en als we toch bezig zijn maken we komaf met de maandelijkse, vervuilende, kostelijke en vooral compleet nutteloze verhuis naar Straatsburg.

Kleinschaliger kan het provinciale niveau in vraag gesteld worden. Grotendeels onbekend en onbemind, niet goedkoop en bijdragend aan het groeiende, dure kluwen van overheidsniveaus. Er wordt nochtans wel het een en ander aan werk verzet: crisiscoördinatie, beheer van natuurgebieden en waterwegen, provinciedomeinen, wandelpaden, fietsroutes. Ook een en ander in verband met ruimtelijke ordening en werkgelegenheid wordt er geregeld. In de voorbije jaren gingen al een heleboel van de bevoegdheden van de provincies over naar de Vlaamse gemeenschap en de gemeenten. Een deel van de resterende bevoegdheden zou dezelfde tour op kunnen gaan. Daarnaast zijn er al heel wat bovenlokale samenwerkingsverbanden die vaak door elkaar heen lopen en naast elkaar opereren (zoals daar zijn politiezones, afvalintercommunales en hulpverleningszones). Goed een jaar geleden werd hier een eerste stap gezet door Bart Somers, met het invoeren van 15 regio's in Vlaanderen, naast de provincies dus. Het is de bedoeling dat bovenlokale samenwerkingsverbanden op het niveau van de regio worden georganiseerd. Een logische stap, maar de paar overgebleven bevoegdheden van de provincies kunnen we dan best ook wel op dit niveau organiseren, zodat we een niveau dat op dat moment overbodig wordt ook kunnen loslaten. In een verder doorgedreven redenering zou je de regio's, of misschien miniregio's, ook nog kunnen zien als alternatief voor gedwongen fusies, maar dan zijn we wel weer een legislatuur of zeven verder.

De lokale verkiezingen hebben met een primeur te maken: de opkomstplicht vervalt! Natuurlijk was er nooit een echte stemplicht, je moest niet per se stemmen, maar je moest je wel naar het stemhokje begeven. Nu hebben we dus de officiële toestemming om met z'n alles op onze luie krent te blijven bivakkeren terwijl we op de beeldbuis de schamele resultaten van die enkele koene kiezers zien binnenstromen. Het opportunisme steekt in velerlei gehucht reeds de kop op, vreemdsoortige coalities, kartels en lokale lijsten worden voorgesteld alsof ze de enige logische keuze waren. De enige logische keuze om de eigen burgemeester (die nu ook rechtstreeks verkozen wordt) wanhopig te trachten behouden, dat wel. Partijen die elkaar niet konden luchten bakken nu flauwige, zoetige broodjes met elkaar en verkopen ze als het uitverkoren gezonde verstand voor uw eigenste mokum. De lokale partijen weken zich uit alle macht los van hun nationale evenknieën - of toch in woord zij het niet in daad - om maar niet besmet te geraken met de vieze geurtjes van schandaal en opstoot die daaraan verbonden zijn. Er komen plus-partijen, partijen die er enkel voor u zijn, liberale partijen maar met een lokale naam, tsjevenpartijen maar met een lokale naam, Vlaamsgezinde partijen maar met een lokale naam, de Kortrijkse liberalen trekken met aartsrivaal CD&V naar de verkiezingen en verwachten zonder blozen nog enige geloofwaardigheid te behouden. Het vervallen van de opomstplicht brengt ook een nieuwe opdracht voor de lokale politici, al lijken die dat nog niet echt te beseffen. Zij moeten niet alleen de meeste stemmen halen maar er veel meer dan vroeger voor strijden dat mensen echt gaan stemmen en niet gelaten dezelfde starheid van de voorbije legislaturen afwachten vanuit het eigen huis (tot het eens tegenzit). Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 bracht voor heel België 14,1% (meer dan 1,15 miljoen mensen) geen stem uit, dit omdat ze ofwel niet kwamen opdagen, een blanco stem uitbrachten, of ongeldig stemden. Voor Vlaanderen was dit 11%. Benieuwd hoe dit cijfer evolueert met het principe van het stemrecht. Dan ook maar een lokale Blanco-partij oprichten? Verder zal het interessant zijn om de evolutie in de uitgebrachte stemmen op het politieke spectrum te volgen.

Op lokaal niveau stemt men op personen, niet op partijen. Personen die (in de meeste gevallen) ook vrijer zijn om te bepalen op welke manier ze stemmen. Dit is opportuun en het zou niet misstaan om de macht van de partijen ook op nationaal niveau te beperken. De particratie verstikt het overleg, het debat, het voeren van een menselijke politiek. De macht van partijvoorzitters is veel te groot geworden en draagt niet enkel bij tot een klimaat waarin gedreven politici zoals Valerie Van Peel afhaken, maar ondermijnt ook het vertrouwen in het politieke bedrijf. Ze blokkeren overleg, katapulteren compromissen en laten regeringen vallen. Daarenboven moeten ze zich in deze omstandigheden zodanig hard profileren dat dit niet te combineren valt met het voeren van een geloofwaardig beleid.

In juni stemmen we driemaal, in een klap. De moeder aller verkiezingen noemt men dat dan, diezelfde verkiezingen die nog altijd te boek staan als de hoogmis van de democratie. Door verkiezingen van drie niveaus (Vlaams, federaal en Europees) aan elkaar te hangen, onder het mom van de kiezer niet al te veel te willen lastig vallen, gaat veel verloren. De Vlaamse regeringspartijen hoeven zich amper uit te spreken over wat ze op het Vlaamse niveau allemaal hebben uitgespookt, zij sturen het hele verkiezingsverhaal de federale kant uit. Dat is jammer, want er valt wel het een en het ander over te zeggen. Oppositie en meerderheid verwatert en voert een soort schizofrene dans uit waarbij men soms niet eens meer weet welke regering men aanvalt of verdedigt. Europees blijft het al helemaal windstil. Een verarmde campagne, een verarmd debat en een verarming voor de democratie is het gevolg. Na de verkiezingen zal het ene niveau gegijzeld worden om op het andere niveau een lafhartige doorbraak te kunnen forceren, en weerom zitten we mogelijks met een ellenlange regeringsvorming die hierdoor nog extra wordt bemoeilijkt. Er worden in België geen of amper vervroegde verkiezingen uitgeschreven, in tegenstelling tot in vele naburige landen. Het Vlaamse parlement is een legislatuurparlement dat niet vroegtijdig kan ontbonden worden. Op het eerste gezicht niet verkeerd, maar in werkelijkheid lijkt dit alles de structuur van onze democratie niet te stutten, maar eerder tegen te werken.

Cynisme, kritiek en het geloof in de democratie

Een sterke democratie weerstaat de toets van kritiek, een sterke democratie gedijt het best waneer het sterke woord een even sterk weerwoord heeft. Het verguisde Belgische democratisch model van compromissen en eindeloos sakkeren, knorren en sputteren is er een dat vele kiezer tot cynisme verleidt. Uiteraard kan er veel beter. Het gaat soms te traag, en het duurt soms te lang, soms komt er helemaal geen compromis en blijven we ter plaatse trappelen. Dit alles zal altijd te verkiezen zijn boven het door almaar meer gewenste droombeeld van de sterke leider. Je hoeft niet zo heel veel van de geschiedenis af te weten om te begrijpen dat dit op termijn altijd verkeerd gaat. We moeten de democratie dus verdedigen. We moeten het diepe cynisme op een afstand houden, zonder daarbij te vergeten dat onze verkozenen verantwoording moeten afleggen, zonder daarbij te veronachtzamen dat een gezond staatsbestel kritiek en een sterke oppositie in de politiek en de media moet kunnen verdragen. Het muilkorven van de media en de journalistiek is een van de eerste duidelijke tekenen dat het bergaf gaat met het democratisch gehalte in een natie. We zagen het in Hongarije en Polen, we zien het nu gebeuren in Italië.

Ik geloof er nog in, het hele democratische verhaal. Ik zal me dan ook opnieuw uit m'n luie zetel sleuren en gezwind naar de plaatselijke sporthal trekken om daar mijn stem uit te brengen. Groen, blauw, blanco, dat zal de komende campagne hand in hand met de tijd moeten uitmaken. Wat politici zeggen komt niet altijd overeen met wat ze doen, naar beide is het dus uitkijken.

De oude Chinezen wisten het al, een interessant jaar, dat wens je niemand toe. De oude Perzen hielden het op 'ook dit zal voorbijgaan'. Mooier in het Engels deze keer: 'this too shall pass'. Herhaling maakt de waarheid. This too shall pass. This too shall pass. This too shall pass.